RÓD NIEWIAROWICZÓW

Jak wiemy z historii Litwini dzielnie stawali pod Grunwaldem, a i sam król Jagiełło stamtąd pochodził. Zawieraliśmy z tym bliskim nam krajem personalne i państwowe związki poczynając od unii krewskiej w 1385 roku do lubelskiej w 1569, a razem było ich aż siedem. Litwa była więc od dawna prawdziwą wylęgarnią szlachty. Siedzieli tu od pogańskich czasów, bo od Mendoga - Jundziłłowie, Wismontowie, od Giedymina - Dogilowie, Ejgirdowie, od Jagiełły i Witolda - Krupowiczowie, Zapaśnikowie, Krupowiesowie, Wilbikowie, Mickiewiczowie, Koczanowie, Dowgirdowie, Jodkowie, Bartoszewiczowie i inni. W samym lidzkim powiecie pod koniec XVIII w. było ponad 600 nazwisk szlacheckich, a w tym kilkanaście rodzin o nazwisku Mickiewicz.
Unia horodelska z roku 1413 prawa nadane szlachcie litewskiej znacznie rozszerzyła i potwierdziła. A pokój melneński ostatecznie zamknął i zakończył dla Litwy dwieście lat ciągłych wojen z zakonem krzyżackim, a także ustanowił na wieki jej granice państwowe z 15 kilometrowym dostępem do morza. Książę Witold nadawał wielkie obszary ziemi i przywileje swoim stronnikom tworząc bazę pod bajeczne kariery rodów litewskich, a wśród nich Radziwiłłów. Ci z kolei tworzyli własne dwory i nagradzali swoich walecznych dowódców. Jerzy Radziwiłł, zwany w tamtym czasie Jurijem, bowiem na Litwie używano oficjalnie języka ruskiego, urodził się w r. 1480, jego ojcem był Mikołaj Radziwiłł ( ur. ok. 1450-1509)pochodzący od Mikołaja Radziwiłła Ościkowicza. Pamiętamy Jerzego z bitwy pod Orszą w roku 1514, gdzie dowodził wojskami litewskimi, a książę i hetman Konstanty Ostrogski genialnym manewrem połączonych sił polsko-litewskich rozbił całkowicie wojska moskiewskie. Król Zygmunt I pozwolił mu za to na wjazd triumfalny do Wilna i Krakowa.
To Jerzy Radziwiłł lub jego ojciec Mikołaj nadali ok. 1500 roku pierwsze dobra rodowe protoplaście Niewiarowiczów w pobliżu miasteczka Miadzioły. Został potem Jerzy Radziwiłł wojewodą kijowskim (1511-14), hetmanem polnym litewskim (1520-23), kasztelanem trockim i wileńskim, marszałkiem nadwornym od r. 1528 i hetmanem wielkim litewskim od r. 1531. Zmarł Jerzy Radziwiłł w roku 1541, ale syn jego Mikołaj zwany Rudym kontynuował wielkość rodu i jego chwałę w wojnach z Moskwą.
Jest niemal pewne, że za zasługi w tych wojnach i nasz protoplasta zyskał swój dziedziczny majątek. Choć pisali się z litewska Neverovicius, ale częściej po polsku: Niewiarowicz lub Niewierowicz. Używali też różnych herbów-jednym z nich był pokazany wyżej jako pierwszy Półkozic, chyba najstarszy, a gałąź kowieńska rodu używała herbu Prawdzic.
Sam Miadzioł ( inne spotykane w źródłach nazwy: Мядел, Miadzioł, Мядзела, Мядзель, Мядзіль, Мядзіла, Miadeli, Miadziol, Maidysol, Miadl, Myadel, Мядель, Miadziel, Miadzkoł, Miadziul, Miadzioła, Miadl) to były właściwie dwie miejscowości, które połączono dopiero w początkach XX wieku - Stary i Nowy Miadzioł. Stary należał od roku 1470 do Radziwiłłów, a pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1454, kiedy to kasztelan trocki Andrzej Sakowicz ufundował tu kościół. Podczas wojny 1500-03 wojska moskiewskie spaliły i obrabowały St. Miadzioł, zniszczeniu uległ kościół i pałac. Dopiero w roku 1543 zbudowano tutaj kaplicę i dwór. W czasie wzmiankowanych wojen zasłużył się być może protoplasta Niewiarowiczów i otrzymał pobliski folwark NIEWIARY od którego mógł przyjąć nazwisko rodowe. W owym czasie używano bowiem głównie imion z dodatkiem miejsca posiadania majątku czy też herbu.
Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka,t.XV,s.466 - wzmianka o treści: "chrzcon NIEWIEROWICZ był w 1494 ciwunem wileńskim". W tym czasie była to funkcja wysokiego urzędnika, przedstawiciela księcia (od r. 1764 sędzia graniczny, potem ekonom), a więc być może ten protoplasta przybył jednak z Królestwa Polskiego, aby wstąpić na służbę Radziwiłłów? Urząd ten pełnili często sami posiadacze, jak np. Karol Radziwiłł herbu Trąby (1669-1719) czy też Mateusz książe Ogiński (1514-64).
"Wywód familii urodzonych Niewiarowiczów herbu Półkozic z 1835 roku" podawał: "familia Niewiarowiczów, od najdawniejszych czasów w Królestwie Polskim i w Wielkim Księstwie Litewskim szczycąc się prerogatywami dworzańskimi, używa herbu Półkozic". W 1590 roku w powiecie trockim -jak wynika z zapisów w księgach sądu podkomorskiego - mieszkali bracia Marcin, Piotr i Jakub Niewiarowiczowie. Józef Niewiarowicz w 1661 roku był skarbnikiem. Szlachcic wileński Jan Niewiarowicz procesował się w lipcu 1666 roku z "niewiernymi Żydami", że ci - wbrew prawu - sprzedawali mięso w okresie postu oraz naruszali inne przepisy dotyczące handlu. On też wspomniany jest w liście króla Jana Kazimierza (AWAK, t.XXVIII,s.408). Inny Jan Niewiarowicz,"namestnik y pisarz zamku Jego Królewskiey Mości wileńskiego" żył u schyłku XVII wieku (AWAK,t.X, s.307).
Niewiarowiczowie, mający majątek Wygoleniszki w powiecie święciańskim, licznie wzięli udział w powstaniu listopadowym ( por. K. Bieliński,"Rok 1832 w powiecie zawilejskim", Wilno-Święciany 1930,s.125). Inna nazwa tego majątku to prawodopodobnie Wyholenięta (Wyholenty,Vygolenenty,Vykholenenta,Wyholenieta)- wieś i folwark, okręg wiejski Niestaniszki, 60 wiorst od Święcian. W r. 1879 folwark miał 1 dom i 6 mieszkańców, katolików. Wieś natomiast miała 18 domów i 161 mieszkańców katolickich. Całość, czy raczej sam folwark, była własnością Niewiarowiczów (tak podaje "Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego"), ponieważ włościanie byli już uwłaszczeni. Leon Niewiarowicz, właściciel tego majątku w tym okresie otrzymał w wianie od żony Leontyny z Kozłowskich majątek Sosnowszczyzna, gmina Serwecz, pow. wilejski. Folwark ten miał 1 dom i 23 mieszkańców i od r. 1864 należał do rodziny Kozłowskich. Z tego związku Adam Niewiarowicz (1917-1993), profesor na Wydziale Rolniczo-Leśnym w Poznaniu. Jego żoną była Antonina z Mickiewiczów Niewiarowiczowa (ur. w r. 1917) Ostatnim, który gospodarował w Wyholeniętach był Giedymin Niewiarowicz (brat Leona-współwłaściciela majątku) z żoną Zofią z Jakimowiczów. Linia ta prawdopodobnie wygaśnie, gdyż jedyny syn Adama i Antoniny Marek (ur. w r. 1948 w Poznaniu) pozostał bezdzietny. Natomiast starszy brat Leona i Giedymina Witold miał syna Bohdana, a ten syna Krzysztofa. Nie wiadomo jednak czy on z kolei miał męskiego następcę. Niestety nie jest to ta gałąź rodu, która wywodziła się z Miłejkowa.
Niedawno uzyskałem więcej informacji o rodzinie Giedymina Niewiarowicza (syn Kajetana), który z żona Zofią z Jakimowiczów (ur. w r. 1898 w Tulczynie pow. Podole) repatriował się ze wsi Wiszniewo pow. Wilejka po II wojnie światowej. W zamian za utracony tam majątek otrzymał on ziemię we wsi Bazyny w powiecie braniewskim. Historię tej rodziny najlepiej pokażą fotografie zamieszczone w tej GALERII ZDJĘC.

Bogusław Niewiarowicz jest dzieckiem adoptowanym w czasie wojny, jego faktyczne pochodzenie nie jest znane. Adopcji dokonała wspomniana wyżej Zofia z Jakimowiczów Niewiarowiczowa, żona Giedymina Niewiarowicza. Jego liczni potomkowie noszą zatem nazwisko Niewiarowicz, ale nie jest to więź krwi.
Ze smutkiem musze odnotować zgon w dniu 23 września 2015 roku Antoniny z Mickiewiczów Niewiarowiczowej, żony Adama Niewiarowicza (który zmarł 31 marca 1993 r.). Oboje są pochowani na cmentarzu parafialnym na Sołaczu (ul. Lutycka)w Poznaniu.

Po 1863 roku za polityczną nieprawomyślność zwolniony został z pełnionej funkcji Piotr Niewierowicz, ławnik powiatu siennickiego w guberni mohylewskiej(CRAHL,f.378;z.1866,nr 181,s.226).
Obszerne materiały do dziejów rodu Niewiarowiczow herbu Półkozic znajdują się w Archiwum Narodowym Białorusi w Mińsku(f.319, z.2,nr 2212). Wynika z nich, że rodzina ta posiadała dziedziczny majątek Szypiele na Oszmiańszczyznie. W lutym 1833 roku Deputacja Wywodowa Szlachecka w Mińsku uznała Wincentego Marcina, Jana, Franciszka, Andrzeja Józefa Niewiarowiczów za "rodowitą szlachtę polską" i wpisała ich do ksiąg szlachty guberni mińskiej.
Podobne zasoby archiwalne są w archiwum w Żytomierzu, chociaż obawiam się że będą to nazwiska zbliżone brzmieniowo, np.: Niewiarowski, Niewierowski , Niewirowicz. W każdym razie można z całą pewnością powiedzieć, że Niewiarowicze nie potwierdzali szlachectwa w Żytomierzu. Ale i tutaj warto zajrzeć, w zasobach jest ponad milion nazwisk, aczkolwiek archiwa na Ukrainie słono sobie liczą za wszelkie poszukiwania.
Na początku był jednak Aleksander Niewiarowicz, po raz pierwszy wzmiankowany w roku 1615 oraz jego bracia Mikołaj i Jan, którzy dziedziczyli wspomniany już majątek ziemski w pobliżu Starego Miadzioła. Pod koniec wieku XIX folwark Niewiary należał do Michaliny Koziełł wraz z Kulikami, Szymkami, Bielawinem, Różkami i Koczergami.
Wiele było więc gałęzi tego rodu i trudno dziś dojść do której należała moja rodzina. Wydaje się, że Niewiarowicze władali Niewiarami około 220-240 lat, potem majątek ten utracili i osiedlili się w Milejkach zwanych też Milejkowem lub Miłejkowem w oszmiańskim powiecie do którego należał także St. Miadzioł i Niewiary.
Ponownie sięgamy zatem do źródeł pisanych. Oto wstęp do pracy :"Rejestr popisowy Nowogródka" - fragment publikacji: R. Mienicki"Rejestr popisowy województwa Połockiego z dn. 30.IX.1765", drukowany w czasopiśmie "Ateneum Wileńskie" (XI, 1936)
"Akt komputu Generalnych Popisów S[wieto] Michalskich województwa Nowogrodzkiego za Chorąstwa WJmPana Jana Niezabytowskiego czynionych. Roku Tysiąc siedmset sześćdziesiąt piątego Miesiąca Oktobra czwartego dnia. Przed Nami Ignacym Woyniłowiczem, Janem Rowińskim, Michałem Krzyszyłowskim, Felicyanem Danieykiem Sędziami, Kazimierzem Ignacym Korsakiem Pisarzem Urzędnikami Ziemskimi W[ojewó]dztwa Nowogrodz[kiego] comparendo personaliter na Rokach Ś[więto] Michalskich Patron JmPan Antoni Tuhanowski Rotmistrz W[ojewó]dztwa Nowogrodz[kiego] komput generalnych popisów Ś[więto] Michalskich W[ojewó]dztwa Nowogrodzkiego za Chorąstwa WJmPana Jana Niezabytowskiego czynionych ad acta Ziemstwa W[ojewó]dztwa Nowogrodz[kiego] podał, którego treść takowa: Komput generalny JOO. JWW. WWJchmw Panów Senatorów, Dygnitarzów, Urzedników Ziemskich. Grodzkich, Rycerstwa, Szlachty y Obywatelów W[ojewó]dztwa Nowogrodz[kiego] czasu Popisów Ś[więto] Michalskich ex mente legum w roku teraznieyszym tysiąc siedmset sześćdziesiąt piątym, Septembra trzydziestego dnia pod miastem Nowogrodkiem cum omni apparatu belli okazywających sią. "
JP. Szymon Niewiarowicz oraz JmPan Józef Niewiarowicz, obaj występują w spisie "Chorągiew druga rotmistrzowstwa WJmPana Mikołaja Korsaka Sędziego Grodzkiego W[ojewo]dztwa Nowogrodz[kiego]."
"JmPan", czyli Jego Mość Pan, to raczej drobna szlachta, pełna używała skrótu "WJmPan" czyli Wielmożny Jego Mość Pan. Zatem obaj przodkowie byli raczej obywatelami, przy ich nazwiskach nie ma nazw urzędów czy pełnionych funkcji. (zob. także popis szlachty pow. grodzieńskiego z 1765 roku).
Nie mówi też o tym tradycja rodzinna- ot, drobna, zubożała szlachta litewska, zwana zagrodową czy też zaściankową, szybko w wieku XIX przechodziła do przemysłu. Jan Niewiarowicz budował cukrownie już w latach 60. i 70. XIX wieku, a jego syn Aleksander m.in. Kolej Nadwiślańską czy Południowo-Chińską.
Niedawno, dzięki Niewiarowiczom z Rosji, odkryłem ciekawą historię pioniera pasażerskiego transportu autobusowego. Niejaki P.W. Niewiarowicz skonstruował ok. 1908 roku ośmiokołowy autobus. Pozyskał on widoczne inwestorów z którymi w roku 1910 założył spółkę " Osiem Kół" ("Восемь колес"). W akcie założycielskim napisano, że spółka ta powstała :"w celu utworzenia połączenia pomiędzy miastami i wioskami Wileńskiej, Kowieńskiej i Grodnieńskiej guberni z wykorzystaniem opatentowanego przez Pana Niewiarowicza wynalazku ośmiokołowych automobilów ". Nie znamy dalszych losów tego przedsięwzięcia, ale to kolejny przykład z długiego szeregu budowniczych, wynalazców, konstruktorów z różnych gałęzi rodu litewskich Niewiarowiczów.
Dwóch innych Niewiarowiczów obracało się w kręgu naszego wieszcza Adama Mickiewicza w jego okresie paryskim. Jednym z nich był Władysław Niewiarowicz (1815-1891 lub 1814-1888) urodzony na Litwie i zmarły w Paryżu. Z nieznanych bliżej powodów zmienił on nazwisko na Jan (Jean) Tysiewicz i pod tym mianem znany jest jako malarz portrecista oraz ilustrator poematów Mickiewicza (rys. obok). Władysław Niewiarowicz był bratem Sydalii Niewiarowicz, która wyszła za mąż za Józefata Świdę (1802-?) współwłaściciela dóbr Krasne w guberni mińskiej, a potem właściciel Bohdanowa. Sydalia żyła jeszcze w 1890r jako wdowa w Bohdanowie. Mieli troje dzieci : Sydalię, Władysława i Artura –Joachima ur w 1834r.
Drugi to Alojzy Ligęza Niewiarowicz, którego znam jedynie z tej anegdoty:
Po latach, na emigracji, wchodzącego do wytwornego salonu w zabłoconych butach Mickiewicza księżna (prawdopodobnie żona Hieronima Bonapartego) miała zapytać: "Czy deszcz pada? " Dalszy ciąg tej salonowej konwersacji - jak zapamiętał ją i przekazał potomnym Alojzy Ligęza Niewiarowicz - miał taki oto przebieg: "Tak jest, księżno, pada. " - "Pan pieszo przyszedłeś? " - "Tak jest, piechotą. " - "A czemu pan nie wziąłeś powozu? " - "Sprzeciwiało się to moim opiniom politycznym" - miał odrzec Adam, którego tak chętnie oskarżano o abnegację, podczas gdy on, w rzeczywistości, borykał się z trudnościami finansowymi.

Aleksander Niewiarowicz w swych pamiętnikach pisze o kolebce rodu w Milejkowie. Sądzę iż po utracie rodowego majątku kilku Niewiarowiczów tam właśnie osiadło po 1770 roku i z nich wywodzili się Jan (1818-1874) i jego brat Piotr (1815-?) urodzeni w tej wsi z dość hipotetycznego ojca Szymona (ok.1780-?). W archiwach muszę odszukać dane właśnie tego przodka. Piotr miał prawdopodobnie tylko jednego syna Marka (ok.1866-?), ten był kaleką i linia ta wygasła. Obaj mieszkali w Wilnie, gdzie posiadali dom. Druga linia także wygasła, ostatni męski potomek rodu Wiktor zmarł w roku 1981 pozostawiając dwie córki.
W roku 1879 wieś Milejki(pow. oszmiański, gmina Krewo) liczyła sobie 25 domów i 212 mieszkańców, w tym 188 katolików i 24 prawosławnych. Ale w pobliżu było kilka folwarków wchodzących w skład tych dóbr, jeden z nich mógł należeć do Niewiarowiczów. Były to: Malawicze (53 m.), Nowosiołki (20 m.), Koczany (45 m.), Małe Przechody (42), Ogrodniki (12), Bojarska (104) i Krewlanka (7). To wszystko wymaga dalszych badań i poszukiwań.
W moich kwerendach natknąłem się też na Klesin, wieś w powiecie wilejskim, gmina Krzywicze określana, jako dziedzictwo Kowerskich. Paweł Jan Kowerski ur. w 1786 w Dworcu (gub. wileńska) sędzia graniczny wilejski 1823 r., zaślubił w Krzywiczach 1815 Brygidę z Niewiarowiczów, a Klesin to było jej wiano. Tam też Kowerski zmarł w roku 1834. Nic nie wiemy narazie o wzmiankowanej Brygidzie i skąd dziedziczyła Klesin, może po pierwszym mężu, bowiem czytamy o niej jako "z Niewiarowiczów Tyszkowa"? Tyszków natomiast było wielu i na Litwie i w Polsce, z herbami i bez nich.

Na koniec informacja co o herbie Półkozic pisał w roku 1696 Wacław Potocki (1621-1696) w swoim herbarzu.