Wybrane zagadnienia amerykańskiej wojny secesyjnej

Bitwa o Fort Henry (6 II 1862)


Generał brygady Ulisses S. Grant (27 IV 1822- 23 VII 1885)

Generał brygady Lloyd Tilghman (26 I 1816-16 V 1863)
(źródło: Lloyd Tilghman,
http://www.paradoxmind.com/1301/Civil%20War/Civil_War.html) http://en.wikipedia.org/wiki/Lloyd_Tilghman)

Na początku 1861 roku graniczny stan Kentucky ogłosił neutralność wobec amerykańskiej wojny domowej. Pierwszy raz neutralność ta została naruszona w dniu 3 września, gdy konfederacki generał brygady Gideon J. Pillow działając z rozkazu generała majora Leonidasa Polka zajął Columbus a w dwa dni później federalny generał brygady Ulisses S. Grant opanował Paducah. Odtąd żadna ze stron nie szanowała ogłoszonej proklamacji neutralności. Zatem strefa buforowa, która prowadziła do Kentucky nie była już dostępna dla Konfederacji. Do początków 1862 roku, po stronie konfederackiej, wszystkie siły z Arkansas do Cumberland Gap były podporządkowane jednemu dowódcy, generałowi Albertowi Sidneyowi Johnstonowi. Jednakże jego siły były rozlokowane zbyt ciasno na szerokiej linii obrony. Jego lewą flankę stanowiło 12.000 żołnierzy Polka w Columbus, centrum dwa forty pod dowództwem generała brygady Lloyda Tilghmana, który dysponował 4000 żołnierzy i w końcu prawą flankę 4000 żołnierzy generała brygady Simona Bolivara Brucknera w Bowling Green w Kentucky. Jednym z tych dwóch umocnień był Fort Henry stanowiący ważny punkt obrony istotnych rzek Cumberlandu i Tennessee. Jeśli rzeki zostałyby otwarte dla wojska przeciwnika dwie istotne drogi inwazyjne poprowadziłyby do Tennessee i dalej . W przeciwieństwie do konfederatów siły Unii w tamtym rejonie były podzielone i składały się z trzech oddzielnych departamentów: Departament Kansas pod dowództwem generała majora Davida Huntera, Departament Missouri generała majora Henry`ego W. Hallecka i Departament Ohio generała majora Don Carlosa Buella . Do stycznia 1862 roku oczywisty brak porządku nie pozwalał na zaplanowanie i przeprowadzenie jakichkolwiek działań na zachodnim teatrze. Pod naciskiem polityków, którzy żądali utrzymania pro federalnego wschodniego Tennessee, Buell powoli wyruszył w kierunku Nashville. Równocześnie w departamencie Hallecka Grant rozpoczął demonstrację w Tennessee w celu odwrócenia uwagi od działań Buella. Prezydent Lincoln nalegał aby operację rozpocząć do dnia urodzin Waszyngtona. Mimo swojej zwyczajowej ostrożności Halleck zaaprobował pomysł ataku na Fort Henry zaproponowany przez Granta. Dodatkowo liczył, że to może poprawi jego niezbyt przyjacielskie stosunki z Buellem. W tym czasie ich uwaga została zwrócona ku pogłoskom, które mówiły, że wkrótce na zachodzie pojawi się konfederacki generał P.G.T. Beauregard ze znacznymi posiłkami. 30 stycznia 1862 roku Halleck zobligował Granta do zajęcia Fortu Henry. Nie marnując czasu Grant już 2 lutego opuścił Cairo. Siły inwazyjne, którymi dysponował liczyły 15-17000 żołnierzy zgrupowanych w dywizję pod dowództwem generałów brygady Johna A. McClernanda i Charlesa F. Smitha. Ponadto do jego dyspozycji była Flota Zachodnia, którą kierował oficer flagowy marynarki amerykańskiej admirał Andrew H. Foote. W skład flotylli wchodziły pancerne kanonierki (okręt flagowy USS Cincinnati, USS Carondelet, USS St. Louis i USS Essex) pod bezpośrednim dowództwem admirała i trzy drewniane (drewniane pancerniki) kanonierki ( USS Conestoga, USS Tyler i USS Lexington) pod dowództwem porucznika Setha Ledyarda Phelpsa. Ponieważ na początku wojny brakowało statków do przetransportowania wszystkich żołnierzy razem w ramach jednej operacji, oddziały przerzucono w miejsce umocnienia dwoma transportami w górę rzeki. Fort Henry był otwartym nieregularnym pięciobocznym bastionem, zajmującym około 10 akrów ziemnych konstrukcji położonym na wschodnim brzegu rzeki Tennessee w pobliżu Old Landing i Standing Rock Creek niemalże naprzeciwko Sandy River. . W maju 1861 roku Isham G. Harris gubernator Tennessee awansował stanowego doradcę Daniela S. Donelsona do stopnia generała brygady i zlecił mu wybudowanie na
rzekach fortyfikacji pośrodku Tennessee. Donelson znalazł odpowiednie miejsce ale znajdowało się ono w granicach wciąż neutralnego Kentucky. Przemieszczając się w górę rzeki, tylko w granicach Tennessee wybrał miejsce na fort, które zaaprobował pułkownik Bushrood Johnson z Korpusu Inżynieryjnego Tennessee. Fort Henry otrzymał imię senatora Gustavusa Adolphusa Henry`ego Seniora . Fort Henry został usytuowany na bagnistym terenie zdominowanym przez wzgórza wzdłuż rzeki. Ekipa pomiarowa zatrudniona przez Donelsona w osobach Adny Andersona, cywilnego inżyniera i majora Williama F. Fostera z Pierwszego Pułku Piechoty Tennessee zdecydowanie sprzeciwiała się temu wyborowi i apelowała do pułkownika Johnsona, który mimo wszystko zatwierdził go. Projektowany fort miał blokować ruch na rzece, nie zaś powstrzymywać ataki piechoty zwłaszcza na taką skalę, jak to miało miejsce podczas wojny. Wznoszenie fortu rozpoczęto w połowie czerwca a do pracy skierowano żołnierzy z Dziesiątego Pułku Piechoty z Tennessee i niewolników. Dzięki szybkiej i ciężkiej pracy pierwsze działo testowano już 12 lipca 1861 roku. Potem nastąpiło spowolnienie prac, ponieważ ludzi i zaopatrzenia potrzebowano w pracach na Missisipi. Pod koniec października sprowadzono do pomocy żołnierzy z Dwudziestego Siódmego Pułku z Alabamy, którzy przywiedli ze sobą 500 niewolników. Mniej więcej w tym czasie generał brygady Lloyd Tilghman objął dowództwo nad Fortem Henry i znajdującym się w pobliżu Fortem Donelson.

Fort Henry (źródło: Gone but not fotgotten: Civil War m materials in Special Collections, http://www.library.vanderbilt.edu/speccol/exhibits/civilwar/maps.shtml)
Załoga Fortu Henry wynosiła w przybliżeniu 2800-3400 zgrupowanych w dwie brygady pod komendą pułkowników Adolphusa Heimana i Josepha Drake`a. Początkowo żołnierze ci byli uzbrojeni w stare flinty pamiętające wojnę z 1812 roku. W forcie zainstalowani siedemnaście dział; jedenaście do krycia rzeki zaś pozostałe sześć do obrony przed atakiem z lądu. Były to dwie ciężkie dziesięciocalowe Columbiady, dwudziesto cztero funtowe gwintowane działa i trzydziesto dwu funtowe gładko lufowe. Ponadto artyleria posiadała dwie czterdziesto dwu funtówki ale brakowało amunicji do tak dużego kalibru. Gdy rzeka miała normalny poziom mury fortu wznosiły się na dwadzieścia stóp zaś ich grubość wynosiła dwadzieścia stóp u nasady i dziesięć przy parapecie. Jednakże w lutym 1862 roku ulewne deszcze spowodowały przybór rzeki w wyniku większa część fortu, wliczając do prochownie, znalazła się poniżej tafli wody. Dodatkowym środkiem obrony były miny wodne, które wybuchały po potrąceniu przez przepływające statki umieszczone przez konfederatów pośrodku kanału żeglugowego. Środka tego użyto wówczas po raz pierwszy w historii wojen. Miny jednak okazały się nieskuteczne ze względu na wysoki poziom wody i nieszczelność. Już na początku lutego 1862 roku flota nieprzyjacielska znalazła się w pobliżu Fortu Henry. W tym czasie jego dowódca stwierdziwszy zapewne iż Fort Donelson ma większe szanse obrony odesłał tam większość swoich ludzi zostawiając przy sobie zaledwie 54 artylerzystów do obsługi dział. Foote rozmieścił swoje kanonierki w linii ustawiając najpierw trzy opancerzone następnie trzy drewniane, przy czym wycofanie ich poza zasięg ognia z fortu przyczyniło się do słabszej efektywności ostrzału stanowisk konfederackich. Nadto warunki terenowe utrudniały ostrzał rzeki natomiast sam fort był łatwym celem dla dział statków płynących rzeką. Nierówna walka rozpoczęła się w dniu 6 lutego o godzinie 13.00. Siedem kanonierek Zachodniej Flotylli otworzyło ogień w kierunku umocnienia. Był to zarazem test bojowy dla nowego rodzaju opancerzonych kanonierek. Sytuacje obrońców pogarszał fakt, iż kilka z ich nienajlepszej jakości dział samoczynnie wybuchło. Mimo braku zasięgu konfederatom udało się uszkodzić USS Essexs w wyniku trafienia trzydziesto dwu funtówką w środkowy zbiornik. 32 członków załogi jednostki zginęło lub odniosło rany wliczając jej dowódcę Williama D. Portera zaś sama kanonierka została wyłączona z akcji. Widząc daremność dalszego oporu Tilghman poddał fort, podpisując kapitulację na pokładzie kanonierki Cincinnati po trwającej zaledwie 75 minut wymianie ognia. Straty konfederatów wyniosły 5 zabitych, 11 rannych zaś unionistów 11 zabitych i 31 rannych
Generał Tilghman dostał się do niewoli z której uwolniono go w wyniku wymiany jeńców 15 sierpnia.


Kampania przeciwko Fortowi Henry (źródło: Battle of Fort Henry, http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Fort_Henry)

Przypisy:

J. Wojtczak, Vicksburg 1862-1863, Bellona, Warszawa 2004, s. 97-106.
D. Eicher J., The longest night: a military history of the Civil War, Simon and Schuster, New York 2001 s. 148,
M. F. Force, From Fort Henry to Corinth, Charles Scribner's Sons, New York 1881, s. 29-35.
K. D. Gott, Where the South lost the war: an analysis of the Fort Henry-Fort Donelson Campaign, February 1862, Stackpole Books, Mechanicsburg 2003 ,s. 18.
The Union Army; A History of Military Affairs in the Loyal States, 1861-65 Records, Federal Publishing Company 1908, s. 428.

Bibliografia:

J. Eicher E., The longest night: a military history of the Civil War, Simon and Schuster, New York 2001.
Force M. F., From Fort Henry to Corinth, Charles Scribner's Sons, New York 1881.
Gott K. D., Where the South lost the war: an analysis of the Fort Henry-Fort Donelson Campaign, February 1862, Stackpole Books, Mechanicsburg 2003.
Wojtczak J., Vicksburg 1862-1863, Bellona, Warszawa 2004.
The Union Army; A History of Military Affairs in the Loyal States, 1861-65 Records, Federal Publishing Company 1908.

Autor:dr Tomasz Toporowski