PODSTAWY WIEDZY O PORCELANIE
Porcelana jest materiałem ceramicznym składającym się z mulitu (3Al2O3 + 2SiO2), lub kwarcu i szkła skaleniowego i dzieli się na:
-twardą- (o składzie: 40-60% kaolinu, 20-30% skalenia, 20-30% kwarcu)
-miękką- (25-40% kaolinu, 25-40% skalenia, 30-45% kwarcu).
Porcelanę wypala się:
-jednokrotnie w temperaturze 850 - 1000 st.C (nieszkliwiona),
-dwukrotnie szkliwiona w temperaturze 1250 - st.C
-twarda w 1350 - st.C.
Formowanie porcelany następuje z masy lejnej przez odlewanie w formach gipsowych lub z masy plastycznej przez toczenie lub prasowanie.
Do szkliwienia służą najczęściej szkliwa skaleniowe, a farby naszkliwne do zdobienia.
Twarda porcelana biskwitowa bez szkliwa, która może być barwiona, stosowana jest jako dekoracyjna np. na figurki lub płaskorzeźby. Jest wytwarzana z kaolinitu (około 50%), kwarcu (około 25%) i skalenia (około 25%).
W zależności od zastosowania porcelanę dzieli się na:
-stołowa,
-artystyczna,
-elektrotechniczna,
-laboratoryjna,
-dentystyczna.
Porcelana stołowa – służy do wytwarzania zastaw stołowych jako porcelana twarda lub miękka. Formowana jest przez odlewanie wylewne lub nalewne w formach gipsowych lub przez toczenie i dwukrotnie wypalana na biskwit i następnie w wyższej temperaturze, po nałożeniu szkliwa zwykle przeźroczystego skaleniowego, poczym zdobionego przez malowanie lub sposobami specjalnymi.
Porcelana chemiczna – ma podobny skład do porcelany biskwitowej i może być wypalana jedno – lub dwukrotnie w temperaturze 1450 st.C.
Stosuje się ją do produkcji sprzętu laboratoryjnego i elementów aparatury chemicznej, gdyż jest bardzo odporna na działanie kwasów (z wyjątkiem HF) oraz dość odporna na ługi i szoki termiczne.
Porcelana elektrotechniczna – twarde o barwie białej lub kremowej zawiera więcej substancji ilastej i możliwie mało tlenków sodu i potasu, jest pokrywana szkliwem o specjalnym składzie najczęściej w trakcie jednokrotnego wypalania w około 1450 st.C.
Ze względu na dużą rezystywność i wytrzymałość na ściskanie, około 400 – 450MPa, jest głównie stosowana na izolatory niskiego napięcia
Porcelana elektrotechniczna z dodatkiem związków cyrkonu jest stosowana na izolatory wysokiego napięcia.
Porcelanę wynaleziono w Chinach w pierwszej połowie VII wieku. Wysoki poziom wyroby osiągnęły w czasach dynastii Song (wazy i misy zdobione szkliwem jednobarwnym) oraz w okresach dynastii Yuan i Ming. Pracowała wówczas manufaktura w Jingdezhen produkująca zastawy stołowe, naczynia dekoracyjne, płytki, figurki malowane farbami naszkliwnymi lub podszkliwnymi. W czasach dynastii Qing opanowano kolejne technologie produkcji porcelany tzw. trzech, czterech i pięciu barw. W Korei produkcja porcelany rozwijała się od XII w. osiągając swój rozkwit w XVI i XVII wieku. Wyroby chińskie docierały do Europy od XI w. Pierwsze próby produkcji podjęto we Florencji. Była to porcelana sztuczna (miękka) zwana porcelaną Medici.
Właściwą technologię produkcji odkrył w początkach XVIII w. Ehrenfried Walther von Tschirnhaus. Po jego śmierci w Dreźnie i Miśni (Meissen) prace kontynuował jego uczeń Johann Friedrich Böttger, alchemik elektora saskiego i króla Rzeczypospolitej Augusta II. Było to osiągnięcie bardzo ważne, także ze względu na rosnące w tamtym czasie zainteresowanie chińszczyzną. Porcelanę wyrabianą w Saksonii nazywano "białym złotem" dlatego, że zastępowała złoto jako królewski podarunek. Produkcja w Miśni początkowo nie miała wielkiej skali, wyprodukowane pojedyncze egzemplarze traktowano jak dzieła sztuki. Dopiero pod koniec lat 20. stała się bardziej dostępna, ale i tak przez dłuższy czas porcelana ta była rozdawana, a nie sprzedawana. Po śmierci Böttgera w 1719 r. warsztat przejął jego pomocnik Höroldt, który łącząc elementy egzotyczne i rokokowe oraz rozszerzając paletę barw, opracował styl saski przyjęty od 1735 r. w całej Europie: figurki przedstawiające postacie ludowe i dworskie, obudowy zegarów zdobione barwnymi motywami roślinnymi, postaciami i zwierzętami. Johann Joachim Kändler, kierując manufakturą w latach 1731-1775, dołączył do Miśni małe zakłady saskie, których produkcja cieszyła się ogromnym powodzeniem. Następnie w Miśni próbowano naśladować wyroby z Sevres; porcelana saska straciła w ten sposób swój oryginalny urok, nie osiągając równocześnie elegancji właściwej wyrobom francuskim.
W dawnej Polsce wszystkie wyroby ceramiczne nazywano glinianymi, a szkliwione naczyniami z gliny polewanej. Od XVI w. spotyka się określenia majolika w odniesieniu do wyrobów zdobionych. W XVII wieku wchodzi w użycie nowa nazwa "farfury" do dziś stosowana np. w jęz. rosyjskim. Jest to słowo pochodzenia arabskiego oznaczające w krajach Bliskiego Wschodu wyłącznie cesarską porcelanę chińską, a u nas nazywano tak różne rodzaje ceramiki. W XIX wieku ustala się nazwa fajansu obejmująca wyroby szkliwione bez względu na różnice w tworzywie. Nazwy porcelany i kamionki jednoznacznie określają rodzaj użytej gliny, a z fajansem i majoliką bywało różnie. Czasami określenia te stosowano w zależności o kraju pochodzenia, ale także w odniesieniu do użytych surowców. Wynikło to z historii rozwoju w Polsce dwóch odmiennych rodzajów ceramiki o podobnym wyglądzie zewnętrznym. Wcześniejsze wyroby zwane fajansem lub też majoliką o szkliwie kryjącym ołowiowo-cynowym, zaczęły w XIX w. ustępować wyrobom z glinek jaśniejszych o przezroczystym szkliwie ołowiowym i przyjęły tą sama nazwę fajans. Miano majoliki utrzymało się tylko w odniesieniu do barwnych, malowanych wyrobów w typie włoskim. Jedynie w opracowaniach fachowych używa się określenia fajans delikatny lub cienkościenny dla fajansów z jasnych glinek.
Same nazwy fajans i majolika są pochodzenia włoskiego. Majolika pochodzi od wyspy Majorki, gdzie magazynowano ceramiką hiszpańską przeznaczona na eksport do Italii. Nazwy tej użył po raz pierwszy w r. 1548 Cyprian Piccolpasso, kierownik wytwórni w Castel Durante. Natomiast fajans pochodzi od miasta Faenza, gdzie po raz pierwszy zaczęto wytwarzać ceramikę o szkliwie ołowiowo-cynowym.
Od XVII w. fajansami nazywano tego rodzaju wyroby, ale pochodzące nie z Włoch, lecz z innych krajów Europy. Wyroby majolikowe włoskie i fajansowe holenderskie, francuskie czy niemieckie nie różnią się między sobą w technologii wykonania. Zasady produkcji podane w XVI w. przez Picollpassa przekazuje nadal w swoim podręczniku z 1794 r. Holender Gerrit Paape. Wyroby włoskie wyróżnia wysoki poziom artystyczny zdobień, gdyż związane są one rodzimym malarstwem z okresu renesansu. Zdobienia te próbowały naśladować inne kraje, wykorzystywano także ornamentykę chińską i japońską.
Technologia produkcji porcelany jest podobna do fajansu z tym, że w przypadku porcelany surowce muszą być czystsze i drobniej zmielone. Do fajansów o szkliwie ołowiowo-cynowym używano glinek jasnych zawierających węglan wapnia. Do fajansów o szkliwie ołowiowym takich samych glinek, a do fajansów delikatnych, kaolinitowych dodawano kredę, marmur i skaleń.Do szkliw fajansowych podstawowym składnikiem są krzemionki (drobny piasek kwarcytowy) oraz tzw. topnik, jakim jest tlenek ołowiu (glejta). Dodawany do szkliwa tlenek cyny tworzy zawiesinę nieprzezroczystą stanowiącą świetne, białe tło do malatur. W dekoracji malarskiej stosowano tzw. farby dużego i małego ognia czyli malatury podszkliwne i naszkliwne. Tlenki manganu, miedzi, kobaltu wytrzymywały wypał w w wyższej temperaturze, nie ulatniały się, malowano więc nimi na nie wypalonym jeszcze szkliwie. Gdy stosowano inne tlenki, w tym złoto, temperatura musiała być niższa. Malowano wtedy na szkliwie już wypalonym (farby małego ognia), a następnie wypalano w temperaturze niższej w piecach muflowych.
Inny produkt ceramiczny to porcelit czyli pół-porcelana. Jest to jest to wyrób ceramiczny o właściwościach pośrednich między fajansem, a porcelaną. Wytwarza się z niego naczynia stołowe oraz sprzęt sanitarny i laboratoryjny.
![[Rozmiar: 75620 bajtów]](porc_misnia.jpg)
1/ Rosenthal
2/ Fabryka Porcelany Wałbrzych
3/ Lubiana