Kalendarium Wojny Domowej USA 1861-1865
Pierwszy rok walk
Na polach walki stanęło 2 mln 656 tys. żołnierzy Północy mobilizowanych na okres 3 lat i 980 tys. secesjonistów pod bronią "na czas trwania wojny". Poległo aż 285 tys. żołnierzy konfederacji czyli prawie 30% w tym wielu bardzo młodych i starych z uwagi na braki kadrowe. Po stronie Pólnocy poległo /lub zmarło z ran i chorób/ 380 tys. żołnierzy, z reguły w wieku poborowym czyli 14% walczących. Koszty prowadzenia wojny wyniosły 4 mld$, a wartość strat materialnych poniesionych przez obie strony nigdy nie była szacowana.
Główne założenia strategiczne tej wojny były następujące:
Plan "ANAKONDA"-gen. Winfield Scott założył, że wojna potrwa 3 lata, a zatem terytorium konfederackie należy otoczyć systemem silnych baz, zastosować blokadę morską, a uderzać wówcza, gdy przewaga materiałowa i ludzka będzie znaczna. Nikt jednak starca 80-letniego nie słuchał w pierwszej fazie wojny tak więc "ANAKONDA" powstawała bez planu, chaotycznie, bowiem trzeba było 2 lat zmagań, aby wreszcie zrozumiano, że tylko ona może zapewnić zwycięstwo.
Plan "JEDNOROŻEC"-Południe nie mogło dążyć do opanowania terytorium przeciwnika, a mogło się jedynie ograniczyć do odpierania prób inwazji.Nikt nie wygrał podobno wojny samą obroną, ale secesjoniści byli bliscy jej wygrania. Mieli lepszych dowódców, zwarte terytorium i możliwość przerzucania wojsk po wewnętrznych liniach komunikacyjnych na zagrożone odcinki. Do połowy 1863 ten plan był skuteczny. Konfederacja była niepokonana mimo strat terytorialnych i ludzkich.
W tej wojnie wiele rzeczy było "po raz pierwszy": doktryna wojny totalnej, operowanie wielkimi masami wojsk, stosowanie środków technicznych jak koleje, telegraf, prowadzenie desantów, walk okrętów pancernych, budowa fortyfikacji polowych na liniach frontów długości kilkudziesięciu kilometrów. W tej wojnie nauczono się zasad logistyki i korzystania z baz zaopatrzenia położonych setki kilometrów za frontem. Wojna ta rozwinęła zasadę walki ogniowej, zmieniła taktykę, zorganizowała sztaby i nauczyła koordynacji zasad walki obronnej z zasadmi manewru na szerokim froncie z zagonami w głąb. Długo by można wyliczać i wymieniać nowe rodzaje broni czy techniki wojskowej.
Fascynująca jest historia pierwszej łodzi podwodnej skonstruowanej i użytej skutecznie przez konfederatów-odkryta na dnie zatoki Charleston w r. 1995 została wydobyta 5 lat później. Szczegóły we wrześniowym numerze "National Geographic"/wyd.polskie nr9(36)/2002/.
Nie mniej skuteczny był pierwszy okręt "pancerny"- była nim stara fregata "MERRIMAC", którą obito po prostu szynami kolejowymi. Zadała ona ciężkie straty okrętom federalnym zanim legła na dnie przyczyniając się do powstania pancerników.
12 kwiecień 1861- atak Południa na Fort Sumter położony w porcie Charleston jest uważany za oficjalny początek wojny. Po 34 godzinach ciężkiego ostrzału artyleryjskiego major Robert Anderson zmuszony był poddać fort.
21 lipiec 1861-bitwa pod Bull Run. Próba zajęcia Richmond przez wojska Unii zakończyła się klęską niedoświadczonej armii. Poległo blisko 1,5 tys. żołnierzy, drugie tyle zaginęło. Po tej klęsce przydent Lincoln wyznaczył 34-letniego Georga McClellan'a na dowódcę armii Potomaku.
10 sierpień 1861- bitwa nad Wilson's Creek /zwana także bitwą pod Oak Hills/toczyła się o kontrolę nad południowo-zachodnią częścią rzeki Missouri.Siły federalne dowodzone przez gen.Nathaniela Lyon'a /poległ w bitwie, zastąpiony przez gen.Samuela Sturgis'a/ zaatakowały konfederatów pod wodzą gen.Bena McCulloch'a. Atak został odparty, rebelianci przeszli do kontrataku osiągając znaczny sukces mimo, że nie przełamali głównych pozycji federalnych. Obie strony wyczerpane i wykrwawione wycofały się, ale zwycięstwo przypisano siłom Południa. W bitwie poległo 2330 żołnierzy z czego 1317 żołnierzy Unii, co stanowiło blisko 25% początkowego stanu.
Wrzesień 1861-działania gen. Granta zmierzające do opanowania zlewiska rzek Ohio i Tennessee w stanie Kentucky. Dlatego w dniu 6 września siły federalne osłaniane przez działa okrętowe zajęły bez walki miasto Paducah. Dowódcą zachodniego Kentucky mianowano gen.bryg. C.F. Smith'a, weterana wojny z Meksykiem. W dniu 20 września padło Lexington, Missouri oblężone od 8 dni. Siły federalne dowodzone przez płk.J.A. Mulligana nie doczekały się pomocy ze strony gen.John'a Fremont'a.
Październik 1861-aktywniejsze są siły konfederacji. 9-tego gen. R.H. Anderson z 1000 żołnierzy ląduje na wyspie Santa Rosa w pobliżu Pensacoli w celu ataku na Fort Pickens. Atak zostaje odparty. Natomiast bitwa pod Ball's Bluff nad rzeką Potomac kończy się klęską sił federalnych, które tracą 921 żołnierzy. Wielu z nich utonęło w czasie odwrotu. Po obu stronach walczyło po 1700 żołnierzy, secesjoniści stracili zaledwie 155 osób w tym 36 zabitych. Dowódca sił federalnych gen. bryg. Charles P. Stone, osobisty przyjaciel Lincolna stanął przed sądem wojennym pod zarzutem zdrady za tą katastrofę militarną.
Grudzień 1861- doskonale wyszkolona armia gen. McClellan'a nadal spoczywała w swym obozie mimo niecierpliwych ponagleń Lincolna. Nie działo się nic oprócz serii nominacji i awansów w obu armiach.
Styczeń 1862- Nowy Rok powitano ostrzałem Ft. Barrancas, Floryda, przez siły federalne i Ft.Pickens w poblizu Pensacoli przez konfederatów. Trwała zima, wielu żołnierzy powaliły choroby. Lincoln nadal ponaglał swoich generałów do akcji, ale McClellan był nie do ruszenia. Jedynie gen. Grant wykazywał aktywność podrywając swe oddziały do marszu na Columbus, Kentucky.
19-tego rozegrała się bitwa pod Mill Springs, na brzegu rzeki Cumberland, Kentucky. W ulewnym deszczu gen. G.H. Thomas zaatakował konfederatów pod wodzą generałów Crittendena i Zollicoffer'a.
Pierwszy zwiał, a drugi miał pecha-nosząc białą pelerynę stanowił doskonały cel i został szybko trafiony. Operacje wzdłuż rzek Cumberland i Tennessee były później kontynuowane.
Luty 1862-miesiąc rozpoczął się od ataków sił Północy na Fort Henry. Wody rzeki Tennessee podtopiły dolna część fortu i 3000 ludzi pod wodzą gen. Tilghama atakowana przez okręty i z lądu nie miała szans na skuteczną obronę. Dowódca wysłał większość wojsk do odległego o 12 mil Fortu Donelson,a sam poddał się 6-tego z garstką ludzi. Okręty federalne przepływają od Ft Henry do Ft Donelson leżący nad rzeką Cumberland przez rzekę Ohio. Ich atak artyleryjski zostaje przez dogodnie położony fort odparty. W dodatku konfederaci robią wypad z fortu atakując prawą flankę sił federalnych. Przez powstałą lukę wycofuje się z fortu kawaleria. W końcu jednak gen.S.B.Buckner prosi gen. Granta o warunki poddania się fortu. Pada wówczas słynne "unconditional and immediate surrender" i fort kapituluje 16-tego w niedzielę powodując ogromną konsternację w Nowym Orleanie. Droga do Nashville została otwarta.
Marzec 1862- Bitwa pod Pea Ridge /stan Arkansas, na płn. od Fayetteville/ stoczona w dniach 6-7 marca zakończyła się zwycięstwem sił federalnych. Gen. Earl van Dorn /p.biografie/ próbował obejść siły Północy okopane wzdłuż Sugar Creek, ale stary lis gen.Samuel R. Curtis nie dał się zaskoczyć. Zacięte walki trwały cały dzień 7-mego, po stronie Południa padli generałowie B.MacCulloch i J.McIntosh. Ogółem straty konfederatów /przy ogólej liczebności wojsk 16.200/ wyniosły 800-1000 zabitych i rannych i ok. 200-300 zaginionych. Siły federalne liczące 10.500 ludzi straciły 203 zabitych, 980 rannych i 201 zaginionych, czyli ogółem 1.384. Liczby te świadczą o skali bitwy.
14-tego siły federalne w padajacym stale deszczu zajęły miasto New Bern w Płn. Karolinie bronione przez ok. 4 tys. konfederatów.Wielka radość lokalnych Murzynów i paniczna ucieczka mieszkańców.Trwały walki o silnie ufortyfikowaną wyspę nr 10 na Mississipi.
Kwiecień 1862- najważniejsza i największa bitwa tej wiosny miała nadejść już wkrótce. Zmieni ona zasady taktyczne i przyniesie postęp na polu medycznej opieki nad rannymi.Blisko 25 tys. żołnierzy /rannych, zabitych i zaginionych/ padnie na polu tej jednej z najkrwawszych bitew w historii. W dniu 02 kwietnia armia konfederatów dowodzona przez gen.Alberta S. Johnstona wyruszyła z Corinth z zamiarem zniszczenia Armii Tennessee gen. Granta zanim ta połączy się z Armią Ohio gen. Don Carlosa Buell'a. Nieświadomi tego faktu żołnierze Unii w obozie spędzali czas na ćwiczeniach i rozrywkach. Rankiem 06 kwietnia konfederaci zaskoczyli obóz Granta i zaczęła się bitwa pod Shiloh. Dopiero po pewnym czasie linie wojsk federalnych opanowały panikę i zajęły pozycje wzdłuż zatopionej drogi w miejscu nazwanym Gniazdem Szerszeni. Oddziały gen. Prentissa odparły 11 ataków secesjonistów, ale w zmasowanym ogniu 62 dział musiały po 6 godzinach skapitulować. Dało to jednak gen. Grantowi bezcenny czas na opanowanie sytuacji. Wieczorem nadeszły wojska gen. Don Carlosa Buell'a, dotarł także gen. Lew Wallace ze swoją dywizją, aczkolwiek wiele jeszcze lat po tej bitwie trwał spór, czy mógł on być na miejscu bitwy szybciej. 7 kwietnia wzmocniony Grant kontratakował i siły konfederackie zostały zmuszone do odwrotu w kierunku na Corinth. Ich dowódca poległ poprzedniego dnia ok. godz. 15-tej - ranny w nogę wykrwawił się w ciągu kilku minut.
Bitwa pod Shiloh pokazała, że nie będzie łatwego zwycięstwa nad siłami Południa, a z drugiej strony uwidoczniła nieuchronność klęski secesjonistów w obliczu przewagi materialnej i ludzkiej Unii.
Jej wojska mogły zatem sięgnąć już wkrótce po najbliższy cel strategiczny- węzeł kolejowy w Corinth oraz zapewnić sobie kontrolę nad całą Mississipi aż do Memphis.
Zbig Kurzawa, mail: zbigkurzawa@wp.pl
Ostatnia aktualizacja 07 lipca 2004 r.
Copyright Zbig Kurzawa- wszelkie prawa zastrzeżone
Komercyjne wykorzystanie zdjęć i materiałów za zgodą właściciela serwisu.